Guantánamo vraagt om actie EU

Er komt geen gezamenlijk EU-beleid inzake Guantánamo Bay. EU-lidstaten blijven individueel beslissen of zij gedetineerden uit de Amerikaanse gevangenis op Cuba opnemen. Dat is de kern van de verklaring die de Europese ministers van Buitenlandse Zaken maandag in Luxemburg zijn overeengekomen.

Voorwaarde is dat landen die gevangenen opnemen het afgesproken veiligheidsprotocol naleven en alle noodzakelijke informatie over de ex-gedetineerden delen met de Europese partners. Het besluit verplicht de Europese Unie en haar afzonderlijke lidstaten op geen enkele wijze om de zestig gevangenen, die door de VS nu niet langer gezien worden als “vijandelijke strijders ”, ook daadwerkelijk op te nemen. Het probleem is dat deze Guantánamo- gedetineerden niet naar huis kunnen omdat zij daar marteling of executie riskeren. Antiterrorismewetgeving verhindert momenteel toelating tot de VS zelf.

Dit besluit is het zoveelste bewijs dat Europa niet in staat is de rest van de wereld op kordate, snelle en eensgezinde wijze duidelijk te maken waar het voor staat.

Dat Guantánamo Bay, als levend symbool van de respectloze houding ten opzichte van de Arabische wereld en de islam, het Amerikaanse – en daarmee het gehele westerse – belang uiteindelijk meer kwaad dan goed heeft gedaan, is nu wel duidelijk. Maar uit angst het grote Amerika al te zeer tegen de schenen te schoppen bleef Europa sinds de ingebruikneming van de gevangenis in 2002 steken in formeel en krachteloos protest. Zelfs toen de martelpraktijken in de gevangenis bekend werden kwamen de verschillende EU-voorzitters niet verder dan enkele tamme verklaringen.

Je zou desalniettemin verwachten dat het de EU veel waard zou zijn om van het hoofdpijndossier Guantánamo Bay af te komen. Het was vorig jaar al duidelijk dat de machtswisseling in Washington het einde van de gevangenis zou betekenen. Europa had toen al klaar kunnen staan om vrijgelaten gevangenen op te nemen die niet op een verblijfplaats in hun eigen land of Amerika konden rekenen,
maar deed niets.

Van de gevangenen die voor opname in Europa in aanmerking komen staat in sommige gevallen al jaren vast dat zij ten onrechte in Guantánamo Bay verblijven. Voor Europa waren én zijn zij een uitgelezen kans om praten over mensenrechten in daden om te zetten. Inmiddels hebben zich zeven Europese landen bereid verklaard de VS te helpen; afgelopen maandag nog beloofde Italië drie gevangenen te zullen opnemen.

Maar nu de regering-Obama haast lijkt te willen maken met de sluiting van Guantánamo is het voor heel Europa en ook voor Nederland zaak de ex-gedetineerden op korte termijn daadwerkelijk op te vangen. Alleen zo kunnen zij hun tot nu toe slappe en opportunistische opstelling enigszins goedmaken. Nederland behoort tot dusver echter binnen de EU tot de meest halsstarrige weigeraars.

Waarom is actie geboden? Omdat de betrokken gedetineerden in strijd met onze belangrijkste rechtsbeginselen zijn behandeld. Zij zijn jarenlang vastgehouden zonder tenlastelegging, zonder toegang tot een advocaat naar keuze en onderworpen aan verhoortechnieken die inmiddels als marteling bekend staan. Men kan dus ook niet fel genoeg reageren op mensen die stellen dat ‘zij wel schuldig moeten zijn omdat ze al zo lang vastzitten’ of die verwijzen naar een klein aantal ex-gedetineerden dat zich na vrijlating schuldig zou hebben gemaakt aan terrorisme. Andere ex-gevangenen worden zo ook niet behandeld. Brussel zou de nu heersende stilte moeten doorbreken
om dit glashelder te maken.

Veiligheid werd in de campagne voor de Europese verkiezingen zowel door voor- als tegenstanders van Europa als een EU-kerntaak neergezet. Maar nu er een onderwerp van mondiaal veiligheidsbelang aan de orde is, komt men niet verder dan een halfzacht compromis. Hoe wil je het Europese verhaal, zowel intern als in de VS en de rest van de wereld, verkopen als je niet eens tot een gezamenlijke aanpak kan komen?